Gminne Centrum Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji w Dzierżąznej było organizatorem X Zjazdu byłych Więźniów Obozu Koncentracyjnego Dla Małoletnich w Łodzi i jego filii w Dzierżąznej, który odbył się w dniach 5-8 listopada 2018 roku.
Obóz prewencyjny (izolacyjny) dla młodych Polaków Policji Bezpieczeństwa w Łodzi i jego filia na folwarku we wsi Dzierżązna koło wsi Biała w pobliżu Zgierza, (niem. Polen Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt Arbeitsbetrieb Dzierżązna uber Biała, Kreis Litzmannstadt).
Ten obóz to mało znana karta okupacyjnej historii naszego narodu. Niewiele osób o nim opowiada, dlatego nie jest dobrze wpisany w historyczną mapę Łodzi. Nie musi tak być.
Ogólnym celem przedsięwzięcia jest pamięć o ofiarach niemieckiego obozu koncentracyjnego dla dzieci, który działał w Łodzi i nosił potoczną nazwę na Przemysłowej, a jego filia znajdowała się w folwarku Dzierżązna. Pamięć, która uczy wrażliwości, mądrości i buduje tożsamość. O tym obozie nikt nie uczy w szkole, nikt nie opowiada, a to miejsce kaźni kilkunastu tysięcy małych Polaków.
Obóz koncentracyjny na Przemysłowej był hitlerowskim tworem, do którego zwożono polskie dzieci z całego kraju. Tymczasem wiedza na temat dziecięcego obozu na Przemysłowej i jego filii, jest zupełnie nieadekwatna do rozmiaru zbrodni tam dokonanych.
Obóz miał swoją filię w Dzierżąznej, przejętym przez okupantów majątku dworskim, położonym w odległości 10 km od Zgierza. Zadaniem filii było „zapewnienie wyżywienia dla obozu macierzystego w Łodzi oraz przyuczenie dziewcząt do pracy u niemieckich bauerów”. Obecnie wielkość ówczesnego majątku określają: obelisk w Dzierżąznej znajdujący się na terenie nieistniejącego budynku byłej szkoły oraz tablica upamiętniająca na terenie Gminnego Centrum Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji w Dzierżąznej.
Obecną siedzibą Gminnego Centrum Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji w Dzierżąznej jest dworek, który od 1943 r. do końca wojny był siedzibą komendanta filii obozu w Dzierżąznej esesmana Hansa Heinricha Fuge. Obok dworku powstała tablica upamiętniająca nieludzką pracę dzieci obozu.
Żyją jeszcze „dzieci z obozu na Przemysłowej”. Choć nieliczni, w podeszłym wieku, ale chcą przyjeżdżać do Dzierżąznej, aby móc podzielić się z innymi zwłaszcza młodzieżą swymi traumatycznymi przeżyciami z czasów „dzieciństwa bez dzieciństwa”.
Na X jubileuszowy zjazd przybyło 5 byłych więźniów. Ale dzięki nim mogliśmy uczestniczyć w żywej lekcji historii, na której nie było tak jak w szkole. Słuchanie opowieści naocznych świadków w niczym nie przypomina słuchania o „suchych faktach” w szkolnej klasie. Jednak w tej opowieści są daty i postacie, które o wiele łatwiej zapadną w pamięć. Żywe lekcje historii na opowieściach się nie kończą, o nich się pamięta.
Była wystawa o „dzieciach obozu”, która była by próbą odtworzenia wycinka rzeczywistości wojennej jaka miała miejsce w Dzierżąznej. Opowiadała by o trudnym codziennym życiu dzieci, które były więźniami tylko dlatego, że były Polakami.
Odwiedzaliśmy miejsca i budynki, te które jeszcze są (gospodarstwo w którym przebywały małe więźniarki, karcer, stodoła). Nagrywaliśmy wspomnienia.
Uczestniczyliśmy razem z młodzieżą z naszej gminy w VI Marszu pamięci Ofiar Obozu na Przemysłowej w Łodzi.
Zorganizowanie X jubileuszowego zjazdu byłych więźniów obozu koncentracyjnego „na Przemysłowej” i jego Filii w Dzierżąznej było możliwe dzięki wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu: Wspieranie Samorządowych Instytucji Kultury – Opiekunów Miejsc Pamięci.
